ભારતીય સ્વતંત્રતા અધિનિયમ- ૧૯૪૭ | રાષ્ટ્રીય ધ્વજ | રાષ્ટ્રીય પ્રતીક | રાષ્ટ્રગાન | રાષ્ટ્રગીત | રાષ્ટ્રીય કેલેન્ડર

માઉન્ટ બેટન યોજનાને આધારે બ્રિટિશ પાર્લમિન્ટે હિંદ સ્વાતંત્ર્ય ધારો જુલાઈ – ૧૯૪૭માં પસાર કર્યો, જે મુજબ ૧૪મી ઓગસ્ટ ૧૯૪૭ના રોજ પાકિસ્તાન અને ૧૫મી ઓગસ્ટ ૧૯૪૭ના રોજ ભારત એમ બે દેશોનું નિર્માણ થયું. સ્વતંત્ર ભારતના પ્રથમ ગવર્નર જનરલ તરીકે માઉન્ટ બેટનને નીમવામાં આવ્યા હતા. મહાત્મા ગાંધીએ બ્રિટિશ પાર્લામેન્ટ દ્વારા થડાયેલ હિંદ સ્વતંત્રતા ધારી – ૧૯૪૭ને સૌથી શ્રેષ્ઠ ધારો કહ્યો હતો.

જય પ્રકાશ નારાયણ અને તેજબહાદુર સ્મુએ ખરાબ સ્વાસ્થ્યના લીધે બંધારણસભાની ઉમેદવારી ન સ્વીકારી. કોંગ્રેસના ફૈઝપુર અધિવેશન – ૧૯૩૬માં બંધારણ સભા રચવાની સૌપ્રથમ માંગણી થઇ હતી. “ભારતીય બંધારણ ભારતના લોકોની ઈચ્છાને અનુરૂપ હોવું જોઈએ’ આવું ગાંધીજીએ કહ્યું હતું.

૨૪ જુલાઈ ૧૯૪૭ના રોજ બંધારણીય સભાએ રાષ્ટ્રીય ધ્વજનો સ્વીકાર કર્યો. વર્તમાન રાષ્ટ્રીય ધ્વજની ડીઝાઇન મેડમભીખાઈજી કામાએ તૈયાર કરી હતી. રાષ્ટ્રધ્વજની લંબાઈ અને પાહોળાઈનું પ્રમાણ ૩ઃ૨ છે. રાષ્ટ્રધ્વજ ત્રણ રંગોમાં વહેચાયેલ છે. જેમાં કેસરી રંગ બલિદાનનું, સફેદ રંગ શાંતિ અને સત્યનું, લીલો રંગ વિશ્વાસ અને દાક્ષિણ્યનું પ્રતિક છે. વચ્ચે વાદળી રંગનું અશોકચક્ર છે જે પ્રગતિનું પ્રતિક છે.

૨૬ જાન્યુઆરી ૧૯૫૦ના રોજ ભારત સરકારે સારનાથ (વારાણસી)માં સ્થિત અશોક સ્તંભ ઉપરની ચાર સિહોની મુખાકૃતિને રાષ્ટ્રીય ચિહ્ન તરીકે સ્વીકાર કર્યો છે. જમણી બાજુ બળદ અને હાથી જયારે ડાબી બાજુ ઘોડો અને સિંહ છે, તેની નીચે દેવનાગરી લિપિમાં ‘સત્યમેવ જયતે’ લખાયું છે. જે મૂંડકોપનિષદમાંથી લેવાયેલ છે. જે રાષ્ટ્રીય વાક્ય તરીકે ઓળખાય છે.

‘જન – ગણ – મન’ એ આપણું રાષ્ટ્રગાન છે. જેનો બંધારણીય સભાએ ૨૪ જાન્યુઆરી ૧૯૫૦ના રોજ સ્વીકાર કર્યો હતો. સૌપ્રથમ ૨૭ ડીસેમ્બર ૧૯૧૧ના રોજ રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસના કલકત્તા અધિવેશનમાં ગવાયું હતું. આ ગીતની રચના રવીન્દ્રનાથ ટાગોરે કરી હતી. આ ગીતમાં કુલ ૫ પદ છે. જેમાંથી પ્રથમ પદનો જ સ્વીકાર કરવામાં આવ્યો છે. આ પદમાં પ્રથમ અને છેલ્લી પંક્તિ ગવાય છે. રવીન્દ્રનાથ ટાગોરના આ ગીતનું પ્રકાશન સૌપ્રથમ ૧૯૧૨માં ‘તત્વબોધિની’ નામની પત્રિકામાં ’ભારત ભાગ્ય વિધાતા’ શીર્ષક હેઠળ થયું હતું.

’વંદે માતરમ્’ આપણું રાષ્ટ્રગીત છે. બંકિમચંદ્ર ચટ્ટોપાધ્યાય રચિત નવલકથા ‘આનંદમઠ’માંથી લેવાયું છે. પ્રથમવાર ૧૮૯૬ના કૉંગ્રેસના રાષ્ટ્રીય અધિવેશનમાં ગવાયું હતું.

શક સવંતને રાષ્ટ્રીય કેલેન્ડર તરીકે ભારત સરકારે ૨૨ માર્ચ ૧૯૫૭ના રોજ સ્વીકાર કર્યો છે. પ્રથમ માસ ચૈત્ર અને છેલ્લો માસ ફાગણ છે.

ભારતીય બંધારણમાં આમુખનો ખ્યાલ અમેરિકાના બંધારણમાંથી અને આમુખની ભાષા ઓસ્ટ્રેલિયાના બંધારણમાંથી લીધેલ છે. ૧૩મી ડિસેમ્બર ૧૯૪૬ના રોજ બંધારણસભામાં જવાહરલાલ નહેરુએ આમુખનો ખ્યાલ રજૂ કર્યો હતો. ઈ.સ. ૧૯૭૬માં ૪૨માં બંધારણીય સુધારા દ્વારા આમુખમાં સમાજવાદી, બિનસાંપ્રદાયિકતા અને રાષ્ટ્રની અખંડિતતા શબ્દો જોડાયા. બંધારણની પ્રસ્તાવનામાં અનુચ્છેદ – ૩૬૮ને આધારે સંશોધન કરાય કે નહિ તેવા પ્રશ્ન પર સૌપ્રથમ કેશવાનંદ ભારતી કેસમાં સુપ્રિમકોર્ટે વિચાર કર્યો અને તારણોના અંતે કહ્યું કે ભારતીય સંસદ આમુખમાં સંશોધન કરી શકશે. પરંતુ તેવા ભાગમાં સુધારો નહિ કરી શકાય જે બંધારણનું મૂળભૂત માળખું હોય. ૧૯૭૩માં સુપ્રિમકોર્ટે કહ્યું કે ’આમુખ એ બંધારણનો જ ભાગ છે.’ અત્યાર સુધી બંધારણના આમુખમાં એક જ વાર સુધારો થયો છે. કનૈયાલાલ મુનશીએ આમુખને ’બંધારણની કુંડળી’ તરીકે ઓળખાવી હતી.